1.1. Co to znaczy prokrastynacja?
Odkładanie na jutro, z dnia na dzień, jutro czyli problem nieterminowego wywiązywania się ze swoich zobowiązań ma swoje odzwierciedlenie w psychologicznym terminie “prokrastynacja“. Prokrastynatorzy to osoby, które zwlekają w sposób chroniczny, z powodów irracjonalnych, często wyszukując sobie zastępcze zajęcia, aby w ten sposób usprawiedliwić niemożność przystąpienia do właściwego zadania. Przyczyną takich zachowań jest np. lęk przed niepowodzeniem, niska samoocena. Osoby takie na ogół planują wykonanie zadania, lecz im bardziej zbliża się termin przystąpienia do jego realizacji lub zakończenia, tym intensywniej odczuwają awersję (niechęć).
W naukach społecznych istnieje wiele terminów/zjawisk które w zależności od badacza mogą różnić się definicją jaka za nimi stoi. Nie inaczej jest z prokrastynacją. Żeby nie rozwodzić się na wieloznacznością tego terminu chciałabym się skupić na tym, żeby w tym krótkim wpisie przybliżyć Państwu czym prokrastynacja jest, a czym nie jest.
1.2. Czy jestem prokrastynatorem?
Jednym z głównych pojęć, za pomocą których jest dokonywany opis zachowań prokrastynacyjnych, jest zbędne opóźnianie. Prokrastynatorzy wyszukują– na ogół nieświadomie – innych, alternatywnych form aktywności, podejmują dodatkowe, mniej istotne działania, co „rodzi poczucie przytłoczenia nadmiarem obowiązków, czyniąc zasadnicze zadania jeszcze bardziej awersyjnymi. Osoby nieprokrastynujące najczęściej robią to, co zamierzały, niezależnie od charakteru zadania czy alternatywnych obowiązków” (Lay 2004, s. 47–48). Prokrastynatorzy nie działają zgodnie z pierwotnym zamiarem. Stopniowo narasta w nich „niemożność” przystąpienia do rozpoczęcia lub zakończenia zadania, czemu towarzyszy również poczucie winy. Zatem o prokrastynacji można mówić, jeśli zaistnieje zamiar wykonania zadania wynikający z zaangażowania lub poczucia obowiązku, a następnie uwidoczni się rozbieżność między deklaracją wykonania zadania a faktycznymi działaniami.
1.3. Skutki odkładania do jutra.
Efektem prokrastynacji mogą być zaniedbania w sferze zdrowotnej. Osoby te w większości mają zamiar konsultowania stanu swojego zdrowia
ze specjalistami, lecz – co jest właściwe zachowaniom prokrastynacyjnym – ciągle wypada „coś pilniejszego”, co odracza w czasie podjęty zamiar. Jakie są dalsze konsekwencje takich działań doskonale Państwo wiedzą. Charakterystyczne dla zachowań prokrastynacyjnych jest też bagatelizowanie niebezpieczeństw. Na uwagę zasługuje również sfera związana z zarządzaniem finansami. Osoby prokrastynujące narażają siebie i często swoich najbliższych na poważne konsekwencje, np. zaniedbując terminy opłacania rachunków, spłaty rat kredytów czy rozliczeń podatkowych.
1.4. Jak pomaga współczesna psychologia?
Aby ograniczyć negatywne następstwa prokrastynowania, coraz częściej są im dedykowane programy prewencyjne/terapeutyczne. Aktualnie najbardziej rozpowszechnioną metodą odziaływania jest praca w ramach nurtu psychoterapeutycznego: poznawczo-behawioralnego. Terapeuci pracujący z osobami prokrastynującymi zwracają uwagę na problemy tej grupy, polegające na specyficznym interpretowaniu (nadawaniu znaczenia) pewnym bodźcom, np. upatrując przyczyn zwlekania w awersyjnym (niechcianym, wzbudzającym odrazę) charakterze zadania, a nie w swoim sposobie myślenia o zadaniu. Formy pomocowe obejmują zmianę sposobu odbierania doświadczeń i wypowiadania się na ich temat.
Zachęcam Państwa do refleksji nad kwestią czy chcieć to znaczy móc.
Przypisy:
Lay C.H. (2004), Some basic elements in counseling procrastinators, [w:] H.C. Schouwenburg, C.H. Lay, T.A. Pychyl, J.R. Ferrari (eds.), Counseling the Procrastinator in Academic Settings, Washington: American Psychological Associatio
